Flora i fauna polskich Karpat

Najważniejszą cechą łańcucha karpackiego – począwszy od krajobrazu, poprzez przyrodę, na grupach etnicznych i dziedzictwie kulturowym skończywszy – wydaje się jego różnorodność. Główne kluczowe czynniki kształtujące wartość przyrodniczą Karpat, to duża różnorodność siedlisk przyrodniczych charakterystyczna dla obszarów górskich oraz niedostępność tego terenu, która sprawia, że wiele miejsc ma nadal charakter zbliżony do naturalnego. Różnorakość siedlisk przyrodniczych związana jest z dynamicznymi zmianami warunków klimatycznych wraz z wysokością nad poziomem morza i wynikającą z tego strefowością roślinności. Przyjmuje się, że każdy wyodrębniony łańcuch górski posiada swój typ roślinności, i tak jest również w przypadku Karpat.

Strefowe zmiany roślinności najprościej możemy zauważyć w wyższych pasmach górskich. Ten system zmieniających się wraz z wzrostem wysokości siedlisk dodatkowo staje się coraz bardziej złożony poprzez czynniki działające w mniejszej skali, np. ekspozycje stoku czy jego nachylenie. Wszystko to tworzy bardzo złożony układ, który uzupełniany jest przez obecność mikrosiedlisk takich jak martwe drewna czy wychodnie skalne, które są kluczowe dla występowania wielu gatunków. Roślinność układa się w kilka pięter wysokościowych, których granice przebiegają w pasmach południowych wyżej niż w północnych.

Bieszczady Beskid Niski

Piętra roślinności jakie wyróżniamy w Karpatach mają indywidualne nazwy, lecz można je również sklasyfikować w sposób bardziej ogólny:

- piętro pogórza – najczęściej jest porośnięte przez lasy mieszane, tereny są dostępne, toteż często bywają zagospodarowane jako pola uprawne bądź inne;

- regiel dolny – dominują tutaj lasy mieszane, bukowe, jodłowo – świerkowe, ale i zarośla olchowe, można również spotkać nisko położone pastwiska;

- regiel górny – leśnie piętro górne, którego nie porastają już lasy liściaste. Zamiast tego występuje wiele borów świerkowych, z nielicznymi polanami;

- piętro kosodrzewiny – piętro subalpejskie, z roślinnością krzewiastą – w polskich Karpatach kosodrzewina występuje zarówno w paśmie Beskidów, jak i Tatr, ale już w Bieszczadach brak regla górnego, natomiast kosodrzewina jest zastąpiona przez wysokogórskie łąki i tereny trawiaste;

- piętro halne – to wysokość, na której można spotkać głównie roślinność trawiastą, zioła, niskie krzewinki. Bogactwo gatunków zależy od podłoża – na wapiennym (w Tatrach Zachodnich) panują korzystniejsze warunki dla ich rozwoju, natomiast w Tatrach Wysokich – gorsze z uwagi na podłoże granitowe;

- turnie – ostatnie piętro roślinności, znajdujące się na wysokości powyżej 2300 m.n.p.m., z najbardziej ostrym klimatem, sprawiającym, że roślinne formacje są tutaj bardzo ubogie (ograniczają się do zagłębień terenu, szczelin skalnych etc.).

2LxWxiYNPn6Di15H8FWoeSMXRN2HdY8V

Piętra roślinne w górach

Przy czym wszystkie występują jedynie w Tatrach. Na Babiej Górze brakuje już najwyższego pietra turniowego. W wielu pasmach Beskidów brakuje regla górnego. Na Pogórzu tylko w wyżej wyniesionych pasmach wykształciło się piętro regla dolnego. Karpaty Wschodnie mają znacznie obniżone granice pięter roślinnych w stosunku do Karpat Zachodnich. Dodatkowym piętrem charakterystycznym dla Karpat Wschodnich są połoniny, czyli zbiorowiska subalpejskie i alpejskie, rozciągające się od granicy lasu po najwyższe szczyty, co wpływa na powstawanie form krzywulcowych buka w górnej granicy lasu. Chociaż niewielkie powierzchniowo, jest to piętro bardzo cenne pod względem przyrodniczym, występują tu bowiem liczne rzadkie gatunki górskie, w tym wschodniokarpackie.

Szacuje się, że w Karpatach Polskich występuje 1700 gatunków roślin rodzimych i trwale zadomowionych, stanowi to ¾ całej flory krajowej. Jednocześnie Karpaty należą do najlepiej pod względem botanicznym zbadanych regionów Polski. We florze karpackiej występuje około 500 gatunków roślin związanych z położeniami górskimi. Znaczna jest także liczba gatunków endemicznych, to znaczy takich, które spotkać można wyłącznie w obrębie łuku karpackiego, lub subendemicznych, czyli występujących głównie w Karpatach, ale spotykanych również w innych częściach globu. Część z nich to endemity ogólnokarpackie, zaś część przywiązana jest do konkretnych fragmentów łańcucha, np. endemity zachodniokarpackie (np. tojad mocny morawski, szafran spiski, urdzik karpacki), wschodniokarpackie (np. pszeniec biały, lepnica karpacka, goździk kartuzek skalny), tatrzańskie, pienińskie itd. Rośliny, które wyróżniają Karpaty Wschodnie od Zachodnich to m.in.: fiołek dacki, goździk skupiony, chaber Kotschyego, sałatnica leśna, lulecznica kraińska, olsza zielona, wężymord górski. Do endemitów i subendemitów ogólnokarpackich z kolei zaliczyć można między innymi rosnący nawet w pobliżu najwyższych szczytów dzwonek wąskolistny, wysokogórską wierzbę wykrojoną, zwaną także wierzbą Kitaibela, której płożące pędy trudno jest skojarzyć z jej drzewiastymi krewniakami, czy wreszcie żywokost sercowaty, o liściach, których kształt kojarzy się jednoznacznie w treścią karteczek walentynkowych.

Sałatnica leśna Aposeris foetida Goździk kartuzek Dianthus carthusianorum

Karpaty są na mapie Europy prawdziwą ostoją dla wielu niegdyś powszechnych gatunków zwierząt, które przegrały w konkurencji z postępującym osadnictwem człowieka. Dotyczy to zwłaszcza dużych drapieżników, wymagających nieraz ogromnych obszarów, na których będą mogły polować i wychowywać młode.

Królestwo zwierząt obejmuje zarówno gatunki bezkręgowców, jak i kręgowców. Ich występowanie ponownie jest determinowane przez klimat. W Karpatach żyją duże, jak i mniejsze drapieżniki (będące w innych miejscach prawie na wymarciu): wilki szare, rysie euroazjatyckie, żbiki europejskie, dziki, niedźwiedzie, borsuki europejskie, lisy rude. Zbocza stanowią schronienie również dla zwierząt roślinożernych i rzecznych, jak jelenie, świstaki tatrzańskie, kozice północne, wydry czy bobry. Bogactwo gatunków dotyczy także świata ptaków, z których najbardziej charakterystyczne pozostają: orły przednie, puchacze, bociany czarne, głuszce zwyczajne, orliki krzykliwe, myszołowy. Zarówno na terenie Beskidów, Bieszczad, jak i Tatr spotkać można rozlicznych przedstawicieli gadów oraz płazów – salamandrę plamistą, padalca, traszkę górską, żmije, a także interesujące przykłady zwierząt bezkręgowych, obejmujących ponad 3000 gatunków (od chrząszczy, poprzez muchówki, motyle, aż po mięczaki).