W Polsce Karpaty zajmują 19 600 km², co stanowi około 6% ogólnej powierzchni kraju. 88% terytorium Karpat Polskich należy do Karpat Zachodnich, pozostała część (obszar na wschód od Przełęczy Łupkowskiej) to Karpaty Wschodnie.

 

Budowa geologiczna

W nawiązaniu do budowy geologicznej łańcuch karpacki dzieli się na dwa pasma: starsze, nazywane Karpatami Wewnętrznymi i młodsze - Karpaty Zewnętrzne lub Fliszowe.

Do Karpat Wewnętrznych należą sfałdowane w górnej kredzie Tatry i Podhale, natomiast do Karpat Zewnętrznych sfałdowane w późnym paleogenie i miocenie Beskidy i pogórza karpackie. Na granicy dwóch pasm znajduje się Pieniński Pas Skałkowy fałdowany zarówno w młodszych jak i starszych fazach.

Najwyższym pasmem polskich i w ogóle całych Karpat są Tatry. Jest to najczęściej odwiedzany region w polskich górach. Sprzyjają temu piękne krajobrazy i bardzo rozwinięta sieć szlaków turystycznych i wspinaczkowych. Najwyższym szczytem polskich Tatr są Rysy (2499 m n.p.m.).

 

Podział Karpat 

W podstawowym podziale Karpat wyróżnia się następujące części występująca w Polsce:

1) Karpaty Zachodnie

• Zewnętrzne Karpaty Zachodnie
• Centralne Karpaty Zachodnie

2) Karpaty Wschodnie

• Zewnętrzne Karpaty Wchodnie

 

Regiony fizycznogeograficzne Karpat Zachodnich  wg. według Balona i Jodłowskiego (2014);
źródło: www.rugala.pl/c/nowa-regionalizacja-polskie-gory-karpaty

 

Karpaty Zachodnie w Polsce zaliczane są do dwóch podprowincji: Zewnętrznych i Centralnych Karpat Zachodnich.

Makroregiony wyróżnione w Zewnętrznych Karpatach Zachodnich na terenie Polski:

• Pogórze Zachodniobeskidzkie stanowi pas o rzeźbie pogórskiej, ograniczony z północy i południa dwoma wyraźnymi progami morfologicznymi o założeniach tektonicznych; jednym Pogórze opada ku kotlinom podkarpackim, drugi wznosi się ponad nim i oddziela go od typowo średniogórskich. Mezoregiony wyróżnione to: Pogórze Śląskie i Pogórze Wielickie.
• Beskidy Zachodnie stanowią najbardziej rozległy i najbardziej też złożony wewnętrznie makroregion. Obejmuje on zarówno grupy i pasma górskie, jak i rozdzielające je obniżenia. Z uwagi na różnice w wysokościach bezwzględnych, wynikających w znacznej mierze z tektoniki i odporności skał, wyróżnić można pas północnych pasm niższych: Beskid Śląski, Beskid Mały, Beskid Średni i Beskid Wyspowy oraz bardziej południowy pas wyższych pasm: Beskid Żywiecko-Kysucki, Beskid Żywiecko-Orawski, Gorce i Beskid Sądecki. Prócz wysokości, poszczególne pasma odróżniają się od siebie układem grzbietów i rozcinających je dolin. Wyższe cechują się stosunkowo dobrze wykształconą piętrowością środowiska przyrodniczego. Pomiędzy pasmami występują obszary niżej położone, o charakterze kotlin (Kotlina Żywiecka, Kotlina Sądecka) bądź pogórzy lub międzygórzy (Działy Orawskie, Pogórze Orawsko-Jordanowskie i Pogórze Popradzkie).

 

• Pogórze Środkowobeskidzkie wyróżniono na podstawie dwóch głównych cech. Po pierwsze, Pogórze Karpackie jest tu zdecydowanie szersze niż w części zachodniej, po drugie – wyraźnie dwudzielne; na południe od pasa typowych pogórzy występuje obniżenie Dołów Jasielsko-Sanockich, nad którymi dopiero wznoszą się pasma beskidzkie. Poza Dołami Jasielsko-Sanockimi, występuje tu pięć mezoregionów pogórskich, rozdzielonych dolinami większych rzek: Pogórze Rożnowskie, Pogórze Ciężkowickie, Pogórze Strzyżowskie, Pogórze Dynowskie i Pogórze Przemyskie.
• Beskidy Środkowe przede wszystkim z uwagi na odrębny styl rzeźby; pojawiają się tutaj, charakterystyczne raczej dla Karpat Wschodnich – pasma rusztowe. Ponadto ta część Beskidów jest wyraźnie niższa (maksymalne wysokości ledwo sięgają 1000 m n.p.m.), a na południu towarzyszą jej rozległe obszary o rzeźbie przejściowej pomiędzy górską a pogórską. Wyróżniono tu trzy mezoregiony, z czego tylko jeden występuje na terenie Polski, tj. Beskid Niski.
  
  

 

Makroregiony wyróżnione w Centralnych Karpatach Zachodnich na terenie Polski:

• Obniżenie Podhalańskie leży pomiędzy Łańcuchem Tatrzańskim na południu a – należącymi do Karpat Zewnętrznych – pasmami Beskidów Zachodnich na północy. Obszar zbudowany jest z fliszu centralnokarpackiego, przeciętego skałami pienińskiego pasa skalicowego. Neogeńskie ruchy tektoniczne, a także występowanie skał o różnej odporności uwarunkowało wielką różnorodność form terenu, uwydatnioną w podziale mezoregionalnym. Najniżej położonymi obszarami są: równinna Kotlina Orawsko-Nowotarska; w obrębie tej jednostki zaznaczają się twardzielce, zbudowane ze skał pienińskiego pasa skalicowego. Pieniny są jedynym regionem w Karpatach, gdzie ów pas stanowi wyraźne pasmo górskie. Pogórza Przedtatrzańskie reprezentują zbudowany z fliszu centralnokarpackiego obszar, asymetrycznie podnoszony w okresie neogeńskim; skłon południowy jest krótki i stromy, skłon północny łagodny i rozczłonkowany dolinami. Wschodnim przedłużeniem Pogórzy jest Magura Spiska o podobnej budowie i historii geologicznej, jednak z wyraźnie wykształconym systemem grzbietów górskich.
• Łańcuch Tatrzański ma przebieg równoleżnikowy i stanowi najwyższą część Karpat (Gierlach 2655 m n.p.m.). Zbudowany jest z paleozoicznych skał trzonu krystalicznego na południu oraz silnie sfałdowanych i spłaszczowinowanych mezozoicznych skał osadowych na północy. W makroregionie tym najpełniej rozwinęła się rzeźba polodowcowa; występują też formy krasowe. Obszar dzieli się na pięć mezoregionów, z których trzy występują na terenie Polski. Tatry Wysokie oraz Tatry Zachodnie są typowym obszarem wysokogórskim, z rozwiniętą w pełni piętrowością środowiska przyrodniczego. Zbudowane wyłącznie ze skał osadowych. Tatry Reglowe są regionem średniogórskim, zbudowanym ze skał osadowych.

Zewnętrzne Karpaty Wschodnie są przedłużeniem Zewnętrznych Karpat Zachodnich. Jedną z różnic między tymi częściami łuku Karpat jest to, że we wschodniej części brak zrównanego pogórza – jego przedłużeniem są Góry Sanocko-Turczańskie, a następnie Beskidy Zachodnie.

 

 

Autorzy zdjęć: Małgorzata Jedynak, Małgorzata Pociask

Źródło tekstu dot. Karpat Zachodnich: Balon J., Jodłowski M., Regionalizacja fizycznogeograficzna Karpat Zachodnich - studium metodologiczne, Geographia Polonica, 2018.